Pieter van Manen

Als een held iemand is die zijn eigen leven zou kunnen redden, maar dat niet doet omdat dat anderen het leven zou kosten, is Piet van Manen een held. Hij stierf op 27 juni 1945. Dat is dus na het einde van de oorlog in Europa, maar nog gedurende de oorlog met Japan. In Nederland had toen de opvatting post gevat dat er zo vlug mogelijk een legermacht moest worden samengesteld die de Engelsen zou gaan helpen de Japanners uit het toenmalige Nederlands Oost Indië, nu Indonesië, te verjagen. Met het oog daarop werden overal in Nederland leden van de BS, de Binnenlandse Strijdkrachten die eerder met het oog op de bevrijding waren gevormd en onder bevel stonden van Prins Bernhard, zo goed mogelijk klaargestoomd tot regulier militair. In Oegstgeest deed daarvoor de Gevers-Deutz Terweeschool dienst, die toen nog enkel Terweeschool heette en nog maar zes lokalen had, de benedenlokalen aan de voorkant. De noordelijke helft van de school diende nog als school met het plein aan de achterkant als speelplaats, de zuidelijke drie lokalen stonden met het schoolplein als ‘B.S. kazerne’ ter beschikking van de BS.

Piet van Manen is pelotonscommandant van de BS. Hij is in Leiden geboren op 18 februari 1922, woont daar op Vliet 47 en zat er al in het verzet, in dezelfde groep als de al genoemde Piet Vromans en Wim Stokhuijzen. Bij de overval op zijn huis, vorig jaar, is Van Manen fortuinlijk ontkomen. Hij is geschikt bevonden om officier te worden in het te vormen leger en is begonnen aan een spoedopleiding daarvoor. Op dit moment is het zijn taak de mannen te instrueren in de kunst van het handgranaatwerpen.

Pieter van Manen.
Instructie handgranaten  

Het is 27 juni 1945, over twee dagen zal de RAF officieel afscheid komen nemen van hun in Oegstgeest achtergelaten kameraden. Een van de lokalen van de Terweeschool dient als instructielokaal voor Piet van Manen. Het peloton is aanwezig, een man of 20. Van Manen staat ervoor met een kistje met 12 Canadese oefenhandgranaten. Althans, het zijn geen echte oefengranaten maar gewone handgranaten waarin de ontstekingen nog niet zijn aangebracht. Ze zijn ook bepaald niet nieuw, het kistje is met een touw dichtgemaakt en sommige granaten zijn zo verroest dat het mechanisme vastzit. Kennelijk zijn ze eerder door gevechtssoldaten meegedragen en later teruggegeven. De niet-aangebrachte ontstekingen zijn buisjes met ‘sas’, dat langzaam sissend brandt en uiteindelijk de springstof laat ontploffen. Uit veiligheidsoverwegingen worden ze zo, zonder buisje, door de fabrikant geleverd.

Of de buisjes inderdaad niet in de granaten zitten, kun je zien doordat in de kist een apart vak zit waarin de sasbuisjes zich bevinden. Als in dat vak evenveel buisjes zitten als er handgranaten in de kist zijn, zijn alle granaten veilig en kunnen zij als oefengranaat worden gebruikt.

Van Manen controleert dat voor de laatste keer en telt net zoveel buisjes als granaten. De les kan beginnen. Zo heeft hij het op de cursus geleerd. Helaas is er toen niet bij gezegd dat je bij ‘gebruikte’ handgranaten beter ook per granaat kunt controleren of er echt geen ontsteking in zit.

Van Manen pakt een handgranaat. Hij laat om te beginnen zien hoe het ontstekingsbuisje in een granaat zou moeten worden geplaatst. Hij stopt het buisje er niet echt in maar legt buisje en granaat weer terug in de kist.

De instructie gaat verder met een andere granaat. In een handgranaat zit aan de bovenkant een veiligheidspen met een ringetje eraan. Zolang die pen erin zit, kan de granaat niet ontploffen. Door het veermechanisme van de hefboom van de handgranaat wordt de pen vastgeklemd. Als je de granaat met hefboom goed in je werphand vasthoudt, kun je de pen er met de andere hand aan het ringetje uittrekken. Van Manen laat dat zien. Hij legt uit dat zolang je je hand dichthoudt, er niets kan gebeuren. Je kunt dan zelfs het pennetje weer terugstoppen, zodat de granaat weer veilig is. Ook dat laat hij zien. Daarna legt hij de granaat terug.
Fataal ongeluk  
De les wordt vervolgd met een derde granaat. De instructeur vertelt hoe je nu, als de veiligheidspen eruit is gehaald, de granaat gaat gooien. Daarbij laat je vanzelf de hefboom los. Daardoor komt een klepje in het mechanisme vrij dat op een slaghoedje slaat en zo de sas in het buisje ontsteekt, en na een paar seconden zal de granaat ontploffen. Van Manen zegt er ook bij dat ervaren handgranaatwerpers soms eerst de hefboom een beetje loslaten, zodat de ontsteking al in werking treedt, en pas even later de granaat gooien. Een bijdehante vijand heeft dan minder tijd om in dekking te gaan. Van Manen laat zien hoe je de hefboom enigszins kunt loslaten. Iemand grapt: ‘Hij is toch wel veilig?’
Een tik, gevolgd door een sissend geluid wordt hoorbaar. Van Manen beseft dat het helemaal verkeerd zit. Iemand heeft een fatale fout gemaakt bij het vullen van het kistje. Er zit toch een ontsteking in de granaat, dadelijk zal hij ontploffen.

‘Weg, jongens!’ roept hij. Vier of vijf mannen springen uit het raam, iemand rent al uitglijdend de gang op. Van Manen moet razendsnel denken. Hij kan de granaat naar de andere hoek van het lokaal gooien. Dan gaat een flink aantal van zijn maten eraan. Of naar de gang. Maar daar lopen ook al mensen, misschien kinderen. Hij kan hem ook naar buiten gooien. Maar daar marcheert net het peloton van Piet Kuivenhoven voorbij. Hij doet dus het enige dat hem rest. Hij draait zich met zijn rug naar de klas, houdt de granaat voor zijn buik en buigt zich beschermend voorover. Pieter van Manen sterft de heldendood.

Begrafenis

  

Piet krijgt vanuit de Terweeschool een heldenbegrafenis. Uit de hele omgeving komt de BS, er is een delegatie geallieerde militairen, en het dorp loopt uit als hij op 2 juli 1945 vlak bij zijn geallieerde vrienden wordt begraven. Ds. Kelder leidt de dienst in het Groene Kerkje, BS’ers laten de kist zakken, de erewacht lost drie salvo’s, BS’er Chris Goedkoop blaast de Taptoe en een lange, lange stoet trekt langs het graf.

De lijkwagen met het stoffelijk overschot van Pieter van Manen vertrekt vanuit de speelplaats van de Terweeschool.

 

 

De grafzerk van Pieter van Manen.

 

 

 

Links: aan de heldendaad van Piet van Manen herinnert sinds 2005 een plaquette in de portiek van de Gevers-Deutz Terweeschool.